F-35 Lightning II یک جنگنده تک سرنشین و تک موتوره نسل پنج ساخت کمپانی بزرگ Lockheed Martin آمریکا میباشد.این جنگنده چند منظوره نسل پنج جهت شناسایی،
حمله زمینی
و دفاع هوایی با توانایی پنهانکاری و رادارگریزی و همچنین ضربه زدن سریع
به دشمن تولید شده است و اولین پروازش را در 15 دسامبر سال 2006 انجام داد.
F-35 در سه مدل اصلی گسترش یافته که گونه اول قابلیت نشست و برخاست از باند
های معمولی را دارد.گونه دوم مخصوص باندهای کوتاه ساخته شده است و گونه
سوم که مخصوص ناوهای هواپیمابر میباشد.F-35 زاده پروژه X-35 میباشد که در
پروژه ای به نام JSF،که کوتاه شده Joint Strike Fighter میباشد،توسط آمریکا
و انگلیس و شریک های دیگر آمریکا تامین شده است و در این میان میتوان به
بیشتر کشور های عضو NATO و کشورهایی که رابطه ی نزدیکی با آمریکا دارند
اشاره داشت.این برنامه توسط یک تیم صنایع هوافضا و به رهبری کمپانی بزرگ
Lockheed Martin به اجرا در آمد و سرانجام F-35 اولین پرواز خود را در 15
دسامبر سال 2006 انجام داد.در مدیریت جنگهای نوین قرار است هر F-35 بتواند
نقش 2 جنگنده ی F/A-18 Hornet را به خوبی ایفا کند،در حالی که حداقل دو
فروند F-35 برای ایفای نقش یک F-22 Raptor مورد نیاز است.
هنگامی که آمریکا مشتری و پشتیبان مالی پروژه بود،انگلیس،ایتالیا، هلند،کانادا،ترکیه،
استرالیا،نروژ و دانمارک پذیرفتند تا 4.375 میلیارد دلار آمریکا جهت گسترش
این طرح پرداخت نمایند.کل فرایند تولید و توسعه F-35 مبلغی حدود 40
میلیارد دلار را در بر میگرفت که بخش زیادی از آن توسط آمریکا پرداخت شده
است.
شریک های خارجی در سه گروه تقسیم بندی میشوند.این گروه ها بر
اساس مقدار پشتیبانی مالی هر یک از این کشورها به پروژه،مقدار تکنولوژی
منتقل شده از آمریکا و قراردادهای فرعی برای همکاری با کمپانی های ملی و
توانایی کشورها در تولید جنگنده ها در داخل خاک خودشان،از یکدیگر متمایز
میشوند.انگلیس به عنوان گروه اول شناخته میشود.این کشور 2.5 میلیارد دلار
برای این برنامه اختصاص داده بود که چیزی حدود 10% هزینه کل پیش بینی شده
بود.در گروه دوم نیز ایتالیا با 1 میلیارد دلار بودجه و هلند 800 میلیون
دلار بودجه قرار میگیرند.شریک های گروه سوم شامل ترکیه با 195 میلیون
دلار،کانادا با 160 میلیون دلار،استرالیا با 144 میلیون دلار،نروژ با 122
میلیون دلار و دانمارک با 110 میلیون دلار میشوند.اسراییل و سنگاپور نیز به
عنوان شریک های امنیتی بحساب می آیند.
سرچشمه پروژه JSF را می
توان از سال 1986 میلادی دانست.هنگامی که آمریکایی و انگلیس به دنبال ساخت
یک جنگنده فرا صوت برتر بودند. اما این پروژه در سال 1990 رسمی شد و در
زمانی که آژانس پژوهشی پروژه های پیشرفته دفاعی،DARPA،به دنبال یک جنگنده
چند منظوره با وزن و قیمتی پایین بود،باز هم این حرکت بسوی ساخت یک جنگنده
فرا صوت کشیده شد و به همین خاطر رقابتی بین کمپانی های هواپیماسازی و
موتورسازی در سالهای 1991 تا 1994 برای بدست آوردن امتیاز ساخت این جنگنده
به وجود آمد.
کمپانی های آمریکایی Northrop Grumman و McDonnell
Douglas به عنوان یک تیم،کمپانی Boeing آمریکا و کمپانی Lockheed Martin
نیز دیگر شرکت کنندگان در این رقابت بودند.هر کدام از این تیم ها طرحی را
ارائه دادند.در ارزیابی سال 1996، طرح تیم Northrop Grumman و McDonnell
Douglas رد شد و در مقابل کمپانی های Boeing و Lockheed Martin هر کدام به
ترتیب طرح های تجربی X-32 و X-35 را ارائه دادند.سرانجام در اکتبر 2001 طرح
X-35 کمپانی Lockheed Martin برنده این مسابقه شد.بعد از تثبیت طرح X-35
دیگر آن را به نام F-35 می شناسند؛چون حرف F در هواپیماهای آمریکایی نشان
دهنده جنگنده است.
اولین F-35B (ملقب به BF-1)
اولین پرواز خود را در تاریخ 11 جون 2008 انجام داد.پروازی که بصورت متعارف
و به خلبان انگلیسی Graham Tomlinson،خلبان کمپانی BAE Systems انگلیس
انجام شد.BF-1 اولین F-35 بهینه سازی شده از نظر وزن،با ویژگی های خاص
طراحی خود بود که بزودی بر روی دیگر F-35 ها نیز صورت گرفت.در تاریخ 3
اکتبر 2011 این مدل اولین پرواز عمودی خود از عرشه یک کشتی چند منظوره (USS
Wasp (LHD-1 بود.
تست سیستم های پیش رانش STOVL هنگام
پرواز،در 7 ژانویه 2010 اغاز شد.سیستم STOVL به مدت 14 دقیقه در طول 48
دقیقه پرواز تست هنگامیکه هواپیما سرعت خود را از 390 کیلومتر بر ساعت به
330 کیلومتر بر ساعت کاهش داد مورد استفاده قرار گرفت.
F-35B اولین بار
در تاریخ 17 مارچ 2010 بصورت کاملا شناور و ایست کامل در هوا به هنگام
فرود،پرواز نمود.در پرواز آزمایشی در تاریخ 10 جون 2010،F-35B به عنوان
دومین هواپیمای STOVL که با سرعت فراصوت پرواز کرد نام خود را ثبت
نمود،کاری که پیشتر پدربزرگش X-35B در سال 2001 انجام داد.
F-35C: مخصوص نشست و برخاست از ناوهای هواپیمابر(CV)
مدل C که برای نیروی دریایی آمریکا،USN،و نیروهای انگلیسی در نظر گرفته
شده که دارایی قابلیت ناو نشینی و نشست و برخواست کوتاه با استفاده از
Catapult و قلاب فرود است.می توان به جرات گفت که تمام ویژگی هایی که یک
جنگنده کامل باید یک داشته باشد را این هواپیما داراست.جنگنده ای فوق
العاده چه از لحاظ طراحی و چه از لحاظ حمل تجهیزات.یکی از قابلیت های مهم
این هواپیما شرکت در تک های انفجاری شبانه می باشد که می تواند با کمترین
احتمال رهگیری توسط راداهای دشمن نفوذ کرده و هدف را منهدم و بازگردد.مدل C
را می توان مدل به روز رسانی شده ای درنظر گرفته که بسیاری از کاستی های
جنگنده های پیش از آن در آن برطرف شده که از جمله می توان به 35 درصد
افزایش اندازه بال اشاره کرد که سبب شده که سوخت بیشتری حمل کرده و درحالی
که هواپیما مسلح و سنگین است با سرعت بالا در ارتفاع کم حرکت کند و همچنین
سرعت را به هنگام فرود کاهش میدهد.استفاده از تیغه دماغه بزرگتر و سکان و
سطح پروازی بهتر،قابلیت تا شدن بالها،بهسازی سیستم کنترل و نیرومند کردن
ارابه فرود نسبت به مدلهای دیگر F-35 از دیگر ویژگی های این مدل است.در این
مدل دستگاه پیشرفته کنترل موشک در جنگهای هوا به هوا بکار رفته است.از
دیگر قابلیت های این هواپیمای منحصر به فرد می توان سیستم فرود خودکار و
طراحی و نصب سیستم بسیار پیشرفته اژدر انداز اشاره کرد که این سیستم به
صورتی طراحی گردیده که خلبان توانا به کنترل اژدر شلیک شده خود می باشد.مدل
C از یک جستجوگر چند طیفی برای ردگیری موشک های کروز کم پیدا که سطح مقطع
راداری کمی دارند نیز بهره می برد.این مدل دارای بیشترین برد و بیشترین
توان حمل مهمات است.سیستم کنترل این مدل از دو مدل دیگر بهتر بوده و ارابه
فرود که در دوگونه دیگر دارای یک چرخ است در این گونه دارای دوچرخ بوده و
همچنین قوی ترین چرخ ها در مدل C دیده می شود.
اولین F-35C در 29
جولای 2009 رونمایی شد و اولین پرواز F-35C که از نوع حامل این هواپیما
میباشد در تاریخ 7 جون 2010 انجام شد.این پرواز 57 دقیقه ای به خلبانی Jeff
Slim Knowles آمریکایی که ماموریت تست F-117 Nighthawk را نیز پیش از این
در کارنامه خود داشت،انجام شد.بطور کلی 11 فروند F-35 به نیروی هوایی
آمریکا در سال مالی 2011 تحویل داده شده است.در 6 نوامبر 2010،اولین F-35C
تحویل پایگاه هوایی دریایی Patuxent River شد.در 27 جولای 2011،یک فروند
F-35C با کد CF-3 برای اولین بار،
پروازی توسط Catapult با استفاده از
نیروی بخار در پایگاه هوایی دریایی مهندسی Lake hurst انجام داد.Catapult
آزمایشی TC-13 Mod 2،نمایانگر تکنولوژی بالا بکار رفته در این ناوگان
میباشد.
در اکتبر سال 2010 انگلیس تصمیم گرفت تا سفارش خود را از
F-35B به F-35C تغییر دهد که هم توانایی عملیات از زمین و هم از دریا را
دارا میباشد.تا کنون مجموع تعداد نوع حامل F-35 که قرار است تولید شود،
اعلام نشده است.ناو هواپیمابر جدید انگلیس که از کلاس Queen Elizabeth
میباشد،به اندازه کافی بزرگ است تا توانایی انجام نشست و برخاست هواپیماهای
که STOVL نیستند،داشته باشد.این ناو 12 فروند F-35C حمل خواهد کرد که قابل
افزایش به 36 فروند نیز میباشد.
تمامی مدل ها مجهز به دوربین ها و
حسگر های فروسرخ،سیستم کنترل کننده موشک های هوا به هوا و هوا به
زمین،سیستم حمل بمب های بسیار پیشرفته لیزری هدایت شونده و دستگاه بسیار
پیشرفته جنگ الکترونیک و سیستم بارگذاری مهمات و... می باشند.تقریبا در
تمامی مدلهای این هواپیما،جنگ افزار های یکسانی به کار رفته و تغییرها
تنها در قسمت راداری و سیستم های پیچیده برخاست و نشست صورت می پذیرد.در
F-35،پسگرایی بال و دم نسبت به لبه ی جلویی 35 درجه و نسبت به لبه ی عقبی
15 درجه است.سکانهای عمودی ثابت هواپیما دارای پسگرایی تا 35 درجه و انحراف
تا 25 درجه هستند.
هر سه مدل F-35 توانایی سوخت گیری در آسمان را
دارند،با این تفاوت که در مدل A بازوی متحرک سوخت گیری در پشت کابین خلبان
قرار دارد و در صورتی که در مدل های B و C در سمت راست دماغه هواپیما
هستند.از لحاظ مشخصات ظاهری مدل A و C دارای بال ها و دم های بزرگتری هستند
که باعث افزایش برد و فرود آسان تر می شود.
مدل F-35I ویژه نیروی
هوایی اسراییل است که که در اصل F-35A با تغییر های ویژه اسراییل میباشد و
البته توانایی های F-35A های ارتش آمریکا را ندارد.آموزش خلبان های
اسراییلی برای پرواز با این جنگنده از دسامبر 2016 آغاز خواهد شد.اسراییل
در این جنگنده میتواند از سیستم های الکترونیکی و سیستم های اخلالگر ساخت
خود،موشک ها و بمب های ساخت خود و سیستم های رادیویی و دیگر سیستم های ساخت
خود را در این مدل استفاده کند.
CF-35 نیز مدلی ویژه برای ارتش
کانادا میباشد که در اصل همان مدل F-35A میباشد و دارای چتر ترمز بازشونده و
یک نمونه لوله سوختگیری F-35B/C مجهز است.نروژ نیز به علت شرایط آب و
هوایی خاص و یخ زدگی سطح باند پرواز فرودگاه های خود،از چتر ترمز استفاده
خواهد کرد.
George Standridge از طرف کمپانی Lockheed Martin گفته
است که جنگنده F-35 با وجود اینکه نیاز کمتری به پشتیبانی های لجستیک دارد
و تقریبا با سایر جنگنده ها هم قیمت است،در یک نبرد هوایی چهار برابر موثر
تر از یک جنگنده ی معمولی است،در عملیات های حمله زمینی هشت برابر موثر تر
از یک جنگنده ی معمولی بوده و سه برابر بیشتر از جنگنده های شناسایی دفاع
هوایی،موثر است.به نظر میرسد هدف طرح F-35 ساختن یک جنگنده ی برتر تا سال
2040 و دومین جنگنده ی برتری هوایی پس از سوپر جنگنده بی هماورد F-22
Raptor باشد.
قرار داد اصلی تولید F-35 در 16 نوامبر 1996 بسته
شد،ولی برای اجرایی کردن و تولید و توسعه در سال 2001 در اختیار Lockheed
Martin قرار گرفت که با طرح X-35،پروژه X-32 کمپانی Boeing را کنار زده
بود. این درحالی بود که هر دو طرح تقریبا پیش نیازهایی یکسان داشتند، ولی
طرح X-35 پس بررسی های تکمیلی،به دلیل وجود ریسک کمتر و توسعه سریعتر
برگزیده شد.جنگنده تازه وارد،F-35 نام گرفت که خارج از قانون استاندارد های
وزارت دفاع آمریکا(DOD) جهت نامگذاری بر روی جنگنده های آمریکایی بود.بر
اساس این قانون این جنگنده باید F-24 نامگذاری میشد.عدد 2 که در آخر اسم
این جنگنده وجود دارد به این دلیل است که پیش از آن هواپیما جنگنده ای با
نام P-38 Lightning وجود داشته است.پیش از F-35 قرار بود F-22 Raptor به
نام Lightning II نامگذاری شود.
بر پایه ی تست هایی که در تونل
باد انجام گرفت،Lockheed Martin با مقداری بزرگ تر کردن طرح X-35،وارد
پروژه ی F-35 شد.در این راستا پایدار کننده افقی جنگنده جهت حفظ کنترل 5
سانتیمتر جابجا شد و به سمت عقب هواپیما نزدیکتر شد.قسمت بالایی بدنه 2.5
سانتیمتر در امتداد خط میانی جنگنده،بالاتر آمد.تصمیمی نیز جهت بزرگتر کردن
اندازه قسمت های حمل جنگ افزار مدل F-35B گرفته شد تا وجه اشتراکی با دو
نوع دیگر داشته باشد.دماغه نیز 12 سانتیمتر کشیده تر شد.سرانجام ساخت قسمت
های مختلف بدنه ی F-35 در نوامبر 2003 آغاز شد.
مدل F-35B در سال
2004 در خطر از دست دادن کارایی های مورد نیاز بود،زیرا اضافه وزن زیادی
داشت که طبق گزارش های مربوطه،1000 کیلوگرم بوده است.Lockheed Martin با
اضافه کردن به نیروی رانش موتورهای آن و کوچک کردن بخش های ساختمان جنگنده،
شامل:کوچک کردن فضای قرارگیری مهمات و پایدار کننده ی افقی هواپیما،تغییر
مسیر نیروی رانش از خروجی های نازل های رانش(Roll post) به نازل اصلی و
طراحی مجدد اتصال جفت بال ها،سیستم بخش الکتریکی و بخش عقب کاکپیت،تلاش در
برطرف کردن این مشکل داشت.بسیاری از این تغییر ها مخصوص F-35B نبود و در هر
سه مدل جهت بودن وجه مشترک بیشتر انجام شد.در سپتامبر 2004،مشکل اضافه وزن
جنگنده برطرف و 1200 کیلوگرم از وزن آن کاسته شد.
در تاریخ 7
جولای سال 2006 نیروی هوایی آمریکا در مراسم یادبود افتخار های هواپیمای
P-38 کمپانی Lockheed،رسما نام F-35 Lightning II را اعلام کرد و در 19
دسامبر سال 2008 اولین F-35A(شناخته شده با نام AF-1) بهینه سازی شده،به
ویژه از نظر وزن،را آماده کرد.این جنگنده اولین F-35 بود که با تمام سرعت
خط تولید F-35،تولید شد و مانند جنگنده هایی بود که در سال 2010 تحویل
میشدند.
کمپانی های مختلف بسیاری بخش های مختلف F-35 را تولید
میکنند.کمپانی Lockheed Martin آمریکا که طرف قرار داد اصلی ساخت
است،مسئولیت مونتاژ نهایی،تکمیل کلی سیستم،سیستم های عملیاتی،قسمت جلویی
بدنه به همراه بال ها و سیستم کنترل پرواز را برعهده دارد.کمپانی Northrop
Grumman آمریکا وظیفه تهیه و ساخت رادار فعال آرایه فازی(AESA)،سیستم دید
الکترو اپتیکی(DAS)،سیستم های مخابراتی،سیستم ناوبری سیستم شناسایی،قسمت
مرکزی بدنه، قسمت قرارگیری مهمات و سیم نگهدارنده جنگنده به هنگام فرود را
دارد.کمپانی BAE Systems انگلیس قسمت عقبی جنگنده و دم،دم های افقی و
عمودی،سیستم های جنگ الکترونیکی،سیستم های مربوط به سوخت و نرم افزار کنترل
پرواز را تامین میکند.کمپانی ایتالیایی Alenia Aermacchi هم وظیفه مونتاژ
نهایی جنگنده هایی که برای ایتالیا و کشورهای اروپایی تولید میشوند را
دارد(البته به جز ترکیه و انگلیس).
در ژانویه سال 2009 شش فروند
جنگنده ی F-35 تکمیل شدند که شامل AF-1 و AG-1 بودند و 17 فروند نیز در
مرحله تولید به سر میبردند.13 فروند از این 17 فروند در مرحله های تست های
پیش از پرواز بودند که تمام آنها در سال 2009 تکمیل میشدند.4 فروند باقی
نیز اولین هواپیماهای مدل تولید بودند که اولین انها در سال 2010 تحویل
نیروی هوایی آمریکا و به پایگاه هوایی Eglin نیروی هوایی آمریکا در ایالت
Florida منتقل گشت.وزیر دفاع آمریکا در سال 2009 سرعت تولید این جنگنده را
بیشتر کرد تا هرچه سریعتر 2443 فروند به نیروهای آمریکایی تحویل
شوند.Lockheed Martin در سال 2010 اعلام کرد به علت بروز برخی مشکل ها
تولید در نوع قرار گیری بال ها،تولید اولیه کمی کند خواهد بود.
در
21 آپریل 2009،پایگاه خبری پنتاگون،اعلام کرد که طی سالهای 2007 و 2008
چندین ترابایت از اطلاعات مربوط به طراحی و سیستمهای الکترونیکی F-35،نه
اطلاعات مربوط به پنهانکاری و رادارگریزی،توسط کامپیوترهای جاسوس دزیده شده
اند.گرچه کمپانی Lockheed Martin به کل صحت این خبر را رد کرد و مدعی شد
که هیچ اطلاعات مهم و محرمانه دزیده نشده است.BAE Systems نیز اعلام کرد که
مورد حمله سایبری قرار گرفته است،ولی از به سرقت رفتن یا نرفتن اطلاعات
چیزی نگفت.
در 9 نوامبر 2009،Ashton Carter معاون وزیر دفاع اعلام
کرد که تیم محاسبه گر پنتاگون،یعنی تیم JET یا Joint Estimate Team راهی
مناسب جهت تامین هزینه های تولید و پیشرفت طرح پیدا کرده است.وی اذعان داشت
سعی میکند از به وقوع پیوستن آن بپرهیزد.در تاریخ 1 فوریه 2010 وزیر دفاع
Robert Gates،مدیر برنامه JSF،ژنرال David Heinz را برکنار کرد و از پرداخت
مبلغی به ارزش 614 میلیون دلار به Lockheed Martin بخاطر تاخیر این
شرکت،خودداری نمود.
در تاریخ 11 مارچ 2010،گزارشی از سخنگوی دفتر
دولت به کمیته سنای نیروهای مسلح ارسال شد مبنی بر این که هر فروند F-35
قیمتی بالغ بر 112 میلون دلار خواهد داشت.
پنتاگون به صورت رسمی اعلام کرد که هزینه های پروژه 50 درصد بیشتر از آنچه پیش بینی میشد،بوده است.
در نوامبر 2010 در طرحی مبنی بر کاهش هزینه پروژه،گفته میشد که F-35B
تولید نشود و بجای آن دو مدل F-35A و F-35C وارد چرخه تولید شوند.در این
راستا مشاور فنی Lockheed Martin اعلام کرد این موضوع تنها شایعه ای بوده و
تصمیمی جهت عدم تولید F-35B و عدم جایگزین کردن آن با AV-8B گرفته نشده
است.او همچنین گفت که امکان وجود تاخیر و افزایش هزینه ها به دلیل برخی
ناسازگاری های فنی با هواپیما و نرم افزارهای آن میباشد،اما عمده علت
افزایش هزینه ها،مربوط به تست های پروازی است.
مرکز اطلاعات دفاعی
نرم افزاری برای این پروژه درنظر گرفته بود که منجر به دگرگونی در هواپیما
میشد،البته به همراه 13 ماه تاخیر و 3 میلیارد دلار هزینه بیشتر.در پایان
سال 2010 تنها 15% از این نرم افزار باقی مانده بود تا نوشته شود،ولی این
قسمت شامل بخشهای مشکلی همچون ترکیب اطلاعات بود.این نکته نیز مهم است که
در سال 2011 مشخص شد تنها 50% از این برنامه کامل و در واقع 8.6 میلیون
خط،کد نوشته شده است و جهت تکمیل این برنامه حداقل به 6 سال وقت و 110
مهندس دیگر نیاز است.سیستم عامل یکپارچه DO-178B این جنگنده در کمپانی
Green Hills Software آمریکا تهیه شده است.
نسخه نهایی این نرم افزار
یا همان Block 3 آن برای F-35 گذاشته شده است.به گفته ژنرال Norton
Schwartz بزرگترین عامل تاخیر پروژه F-35،نرم افزار آن میباشد که برنامه
تولید آن را تا سال 2016 به تاخیر انداخته است.آمریکا همچنین اعلام کرده
است که کد های نرم افزاری این جنگنده را در اختیار هیچ کشوری قرار نخواهد
داد.
بنظر F-35 مدل کوچکتر شده و تک موتوره ی جنگنده ی F-22
Raptor میباشد و عنصر هایی مشابه آن را دارا میباشد.لوله های اگزوز این
جنگنده توسط کمپانی General Dynamics آمریکا تهیه شده که پیش از این برای
جنگنده عمود پرواز فراصوت در سال 1972 طراحی شده بود.
بیشینه سرعت
این جنگنده در مدل های مختلف بیش از 1.6 تا بیش از 1.8 ماخ و بیشینه وزن
هنگام برخاست آن،31800 کیلوگرم می باشد.F-35 مقدار قابل توجهی از جنگنده
هایی که قرار است جایگزین آنها شود،سنگین تر میباشد.وزن F-35 بدون مهمات
بسیار نزدیک به جنگنده ی تک موتوره و تک سرنشینه F-105 Thunderchief،سنگین
ترین جنگنده تک موتوره جنگ ویتنام و برابر 13300 کیلوگرم است.با این وجود
موتور مدرن F-35 نیروی رانشی 60% بیشتر در هواپیمایی با وزن مشابه ایجاد
میکند، درنتیجه نیروی رانش بر وزن و بارگذاری شدن تجهیزات بالها،بیشتر قابل
مقایسه با F-16 Fighting Falcon مسلح میباشد.